Өңдеу өнеркәсібін қалай дамытады және ол мемлекет үшін қанша тұрады.
Өңдеуші өнеркәсіпке индустрияландырудың негізі ретінде елдің одан әрі экономикалық дамуында негізгі мөлшерлемелер жасалады. Бәсекеге қабілетті, өнімділігі жоғары және экспортқа бағдарланған өңдеу өнеркәсіпбті құруға бағытталған индустрияландыру саясатын кезең-кезеңмен іске асыру туралы шенеуніктер жүйелі түрде есеп береді. Барлық бағдарламалар мен қолдау шараларын нәтижесінде 2030 жылға қарай өндіріс көлемі екі есе ұлғайып, өңдеу өнеркәсібінің жалпы қосылған құны 2,8 есеге, еңбек өнімділігі $82,1 мың доллар, негізгі капиталға салынған инвестициялар жыл сайын ₸3,5 трлн теңгеге дейін ұлғаюға тиіс. Қаншалықты іске асырылып жатқаны туралы Қазақстан Республикасының өнеркәсіп және құрылыс министрі Қанат Шарлапаев Үкімет сағатында Мәжіліс депутаттарына айтты.
Металлургия
2023 жылдың қорытындысы бойынша металлургия өнеркәсібінде өсім 4,3%-ды құрады. 2024 жылдың соңына дейін болат құю кәсіпорындарының («Qarmet» АҚ, «КСП Стил» ЖШС, «Shymkent Temir» ЖШС, «Ferrum Vtor» ЖШС, «Қазферросталь» ЖШС, «Forever Flourishing (Middle Asia) Pty LTD» ЖШС) 4 млн. тоннаға дейін (3,923 млн тоннадан 4 млн тоннаға дейін), жалпақ илек 2,6 млн тоннаға дейін (2,456 млн тоннадан 2,550 млн тоннаға дейін) және "Qarmet" АҚ арқылы шойын өндірісі 3 млн тоннаға дейін (2,865 млн тоннадан 2,950 млн тоннаға дейін) өсімді қамтамасыз ету жоспарлануда.
Мыс бойынша өсу көлемiн (419-нан 452 мың тоннаға дейiн) «Қазмырыш» ЖШС (114,2%, 42-ден 48 мың тоннаға дейiн), «Қазақмыс корпорациясы» (114%, 214-тен 244 мың тоннаға дейiн) және «KazMinerals тобы» (100%, 121 мың тонна) есебiнен қамтамасыз етiлетiн болады. Ал 2029 жылға дейін Абай облысындағы жаңа мыс балқыту зауытының жобасын іске асыру есебінен өндіріс көлемін екі есеге - 450 мыңнан 1 млн тоннаға дейін арттыру жоспарланып отыр. Үкіметтің бағалауы бойынша бұл жобаны іске асыру экспортталатын барлық мыс концентратының көлемін өңдеуге мүмкіндік береді.
Мырыш (101%, 280-ден 285 мың тоннаға дейін) және қорғасын (101%, 95-тен 97 мың тоннаға дейін) «Қазмырыш» ЖШС, алюминийдің 1% -ы «КЭЗ» АҚ (261-ден 265 мың тоннаға дейін) есебінен қамтамасыз етіледі.
Болат өндірісі «Qarmet» ЖШС кеңейту есебінен 10 млн тоннаға дейін, сондай-ақ, қуаттылығы 1,2 млн тонна болатын арнайы мақсаттағы болат («Қазақсталь») өндірісі бойынша жаңа жобаларды іске асыру арқылы ұлғаюы тиіс. Сондай-ақ, ERG компаниясы BAOWU Steel-мен бірлесіп Рудный қаласында темір кені шикізатын тереңдетіп өңдеуді іске қосуды жоспарлап отыр. Ыстық брикеттелген темір өндірісі болат құю өндірісі үшін шикізат базасын 100% қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.
Машина жасау
Ресми деректер бойынша, бұл сектордағы өсім 2024 жылдың бірінші тоқсанында 24,9%-ды құрады. 2025 жылға қарай тұрмыстық техника өндірісін 360 мың бірлікке дейін (Silk Road Electronics - 301 мың бірлік, ALMATY TURMYSTYQ TEHNIKA ZAVODY - 60 мың бірлік), жеңіл автомобильдер өндірісін 160 мың бірлікке дейін («СарыарқаАвтоПром» ЖШС - 110 мың бірлік және «Hyundai Trans Kazakhstan» - 50 мың), сондай-ақ темір жол машина жасау тауарлары: 100 бірлікке дейін жолаушылар вагондары (ЗИКСТО), 120 бiрлiкке дейiн локомотивтер (Электровоз құрастыру зауыты - 44 бірлік және Локомотив құрастыру зауыты - 90 бірлік), 500 бірлікке дейін платформалар (ЗИКСТО), 1,5 мың бірлікке дейін жартылай вагондар (КВК) ұлғайту жоспарлануда.
Екібастұзда теміржол кластері дамуы тиіс, бұл жолаушылар вагондарын өндіруде оқшаулау деңгейін 50%-ға дейін (2030 жылға қарай) жеткізуге мүмкіндік береді. Сондай ақ жаңа инвесторларды тарту есебінен қытайлық HKC Corporation компаниясы, Саран қаласындағы "Silk Road Electronics" ЖШС жұмыс істеп тұрған кәсіпорнының базасында Samsung Electronics оңтүстік кореялық компаниясы (инвестициялар ₸12 млрд, қуаты 400 мың бірлікке дейін) сияқты тұрмыстық техника өндірісін ұлғайту бойынша (ЕАЭО нарығындағы дефиц 9 млн тапшылықты ескере отырып) жұмыстар жүргізілуде.
Автомобиль жасауда "автокөлiк құралдарын жинаудың неғұрлым күрделi деңгейiне кезең-кезеңмен көшу жөнiнде шаралар қабылдануда". 2027 жылға қарай саланың шағын тораптық құрастыру (CKD) үлесін жалпы өндіріс көлемінен 50%-ға дейін ұлғайту бойынша міндеттемелері бар. 2024 жылы шамамен 20%-ға, келесі жылы - 30%-ға, 2026 жылы - 40%-ға жетуі тиіс. Сонымен қатар, Қостанай және Алматы қалаларындағы шағын өнеркәсіптік аймақтардың алаңдарында автокомпоненттік базаны дамыту бойынша жобалар жүргізуледе.
Қытайлық автомобильдерді шығаратын мультибрендтік зауыт құрылысы жобасы іске асырылуымен қатар, көлік құралдарына арналған пластикалық бөлшектер мен мультимедиялық жүйелер шығаратын кәсіпорындарды пайдалануға беру жоспарланады. Ал 2026 жылғы 1 қаңтардан бастап Қазақстан аумағында өндірілетін әрбір автомобиль брендінде дәнекерлеу және бояу бойынша техникалық операциялар игерілетін болады. 2027 жылға қарай ұсақ торапты құрастыру әдісімен шамамен 200 мың автомобиль шығару жоспарланып отыр.
Химия өнеркәсібі және тоқыма
Бірінші тоқсанда Қазақстанның химия өнеркәсібі өндірістің 11,4% -ға өсуін көрсетті. 2024 жылдың соңына дейін полипропилен өндірісі 440 мың тоннаға дейін, құрамында азот бар тыңайтқыштар 90 мың тоннаға дейін, сондай-ақ күкірт қышқылы 400 мың тоннаға дейін ұлғаюы тиіс. Таяу жылдары ірі жобалар есебінен минералды тыңайтқыштар өндірісінің деңгейін 3,4 млн тоннаға ұлғайып, сол арқылы өнімге ішкі сұранысты қамтамасыз етуді уәде етеді.
Үкімет тоқыма секторын дамыту идеясынан да бас тартпайды. 2024 жылы жеңіл өнеркәсіптегі НКИ-не 12 инвестициялық жобаны іске асыру арқылы 720 тұрақты жұмыс орнын құра отырып, шамамен 23,4 млрд тенгеге қол жеткізу жоспарланады. Негізгі жобалар ретінде: Шымкент қаласындағы трикотаж шұлық өндірісі зауыты, Ақтөбедегі тоқыма емес материалдар өндірісі зауыты, Шымкент қаласындағы қоспа және мақта маталар өндірісі. Жалпы 2026 жылға қарай жеңіл өнеркәсіп өндірісінің көлемін 250 млрд-қа дейін (2023 жылы 211,3 млрд), экспорт көлемін $200 млн-ға дейін (2023 жылы $169 млн) ұлғайту жоспарланып отыр.
Оның құны қанша
Сала үшін негізгі қаржы институты - Өнеркәсіпті дамыту қоры. Ол түпкілікті қарыз алушы үшін 9%-дан аспайтын мөлшерлеме бойынша өңдеуші өнеркәсіп жобаларын ұзақ мерзімді лизингтік қаржыландыру операторы болып табылады.
Ресми деректер бойынша 2023 жылы операторлар өңдеуші өнеркәсіптің 544 өнеркәсіптік-инновациялық жобасына жалпы сомасы 661,5 млрд. теңгеге өнеркәсіпті мемлекеттік ынталандыру шараларын көрсетті.
Мәселен, лизингтік қаржыландыру бойынша 187 млрд теңгеге 27 жоба қолдау тапты ("Өнеркәсіпті дамыту қоры" АҚ), оның ішінде "Astana Motors Manuf. Kaz" ЖШС жеңіл автомобильдер өндірісі бойынша (₸52,8 млрд)," Зерде-Керамика Ақтөбе" фарфор плиткаларын өндірісі бойынша (₸4 млрд) және" KamaTyresKZ " автомобиль шиналарын өндірісі бойынша (₸1,6 млрд). Экспорт алдындағы қаржыландыру бойынша ("Қазақстанның Даму Банкі" АҚ) 123,4 млрд. теңге сомасына 23 жоба ынталандырылды, оның ішінде жеңіл автомобильдер өндірісі бойынша "Hyundai Trans Kazakhstan" ЖШС (₸15,2 млрд.), теміржол дөңгелектерін өндіру бойынша "Проммашкомплект" (₸14,6 млрд.) және электр қозғалтқыштарын өндіру бойынша "Орал трансформатор зауыты" (₸7 млрд).
Үлестік және мезониндік қаржыландыру бойынша («Qazaqstan Investment Corporation» АҚ) 20,04 млрд сомасына 7 жоба қаржыландырылды, оның ішінде металл өңдеуге арналған "Қазақстандық ыстық мырыштау зауыты" ЖШС (₸5 млрд), құрамында азот бар қосылыстар өндірісі бойынша "Talas Investment Company" (₸4,8 млрд), құрғақ құрылыс қоспалары мен ерітінділерін өндіру бойынша "Alit Holding" (₸3,3 млрд).
Экспорттық сақтандыруды ₸324 млрд сомаға 77 жоба алды ("KazakhExport" ЭСК "АҚ), оның ішінде прокат және металлопрокат өндірісі бойынша "Qarmet" АҚ (₸39,4 млрд), тыңайтқыштар өндірісі бойынша "Жаңажамбыл фосфор зауыты" ЖШС (₸34,2 млрд) және құрамында азот бар қосындылар өндірісі бойынша "Talas Investment Company" ЖШС (₸4,8 млрд). Сондай-ақ, отандық өңделген тауарларды сыртқы нарықтарға жылжытуға байланысты 288 жоба бойынша шығындар өтелді, оның ішінде ₸6,3 млрд сомасына ақпараттық-коммуникациялық қызметтерге арналған шығындар ("QazTrade" сауда саясатын дамыту орталығы" АҚ), аккумуляторлар мен аккумуляторлар өндірісі бойынша "Қайнар-АКБ" ЖШС (₸236,8 млн), электр сымдары мен кәбілдерін өндіру бойынша "Қазэнергокәбіл" АҚ (₸35,3 млн), әйнекті өнеркәсіптік өңдеу бойынша "Әйнек-Сервис" ЖШС (₸34,1 млн); және ₸0,8 млрд сомасына 122 жоба бойынша еңбек өнімділігін арттыруға арналған шығындар ("QazIndustry "КСИ" АҚ).
Мемлекеттік ынталандырудың жүйелі шаралары ретінде отандық кәсіпорындарды шикізатпен қамтамасыз ету тетігі бекітіліп, ішкі қайта өңдеушілерді бастапқы алюминиймен және мыс шикізатымен қамтамасыз ету бойынша ірі жеткізушілермен 25 келісім іске асырылуда. Осының есебінен 2023 жылы кәсіпорындар 51 мың тонна алюминийді өңдеді, бұл 2022 жылмен салыстырғанда 20%-ға және 2021 жылмен салыстырғанда 70%-ға артық. 2024 жылға арналған жоспар - 72 мың тонна.
Дайын тауарларға дейін өңдеуді тереңдетуді ынталандыру үшін баға белгілеу әдістемесі дайын өнімді өндірушілер үшін анағұрлым жеңіл болатындығы анықталды (дайын өнім өндірушілер үшін жеңілдік – 5-8%, аралық тауар өндірушілер үшін LME-ден 0,5-2%). Мұндай механизмді шикізатқа қажеттілік бар өңдеу өнеркәсібінің басқа салаларында да қолдануға болады.
Қазіргі жағдай қандай
2023 жылы өңдеу өнеркәсібіндегі өндіріс көлемі ₸21,6 трлн. Өткен жылдармен салыстырғанда өсім 4,1%-ға бағаланып отыр: 2021 жылы ₸17,1 трлн, 2022 жылы ₸20,7 трлн. 2023 жылдың қорытындысы бойынша тау-кен өнеркәсібінің ЖІӨ-дегі үлесі 12,9%, ал өңдеу өнеркәсібінің ЖІӨ-дегі үлесі 12,1% құрады.
Негізгі өсімді ағаш өңдеу - 38%, машина жасау - 25,4%, жеңіл өнеркәсіп - 12,2% және құрылыс индустриясы - 6,1% сияқты секторлар берді. Негізгі капиталға салынған инвестициялар көлемі өткен жылға қарай 11,2%-ға өсіп, ₸1,7 трлн құрады.
Өңдеу өнеркәсібі тауарларының экспорты өткен жылдың 12 айында $25,3 млрд. құрады. Атап айтқанда, киім өндірісінде экспорт 4 есе өсті; жиһаздан басқа, ағаш және тығын бұйымдарын өндіруде; сабаннан және өруге арналған материалдардан жасалған бұйымдар өндірісінде 2,7 есе; былғары және оған жататын өнімдер өндірісінде 2,4 есе; басқа топтамаларға енгізілмеген машиналар мен жабдықтар өндірісінде - 1,9 есе; резеңке және пластмасса бұйымдары өндірісінде 1,7 есе өсті.
Дереккөз: the-tenge.kz
